Glühwein is misschien wel de oudste kersttraditie die er bestaat, maar de eerste versie van dit verwarmende drankje had niets te maken met Kerstmis. Waar komt het vandaan en hoe is glühwein een van de leukste kersttradities geworden? Ik zocht het voor je uit.
Even voor de duidelijkheid: wanneer ik glühwein zeg, bedoel ik daarmee meteen ook glögg/gløgg, mulled wine, bisschopswijn en alle andere varianten. Volgens mij heeft elk land wel zijn eigen variant!
Glühwein in de oudheid
De eerste versie van glühwein had niets te maken met Kerstmis. Al ver voor BC (Before Christ oftwewel voor Christus, wiens geboorte we vieren met kerst) kenden de Egyptenaren namelijk al een variant op glühwein. Rond 3150 BC werd wijn, gekruid met dennenhars, citroenmelisse, koriander, munt en salie, door de Egyptenaren gezien als iets geneeskrachtigs.
Wijn weggooien? Da’s best zonde, dachten de oude Grieken. Daarom mengden ze overgebleven wijn met kruiden en verhitten ze die. De Romeinen wisten: beter goed gejat dan slecht bedacht en kwamen met hun eigen versie van deze verrijkte en warme wijn. Op een deel wijn mengden ze een deel honing en dat kookten ze in, op smaak gemaakt met peper, laurierblaadjes, saffraan en dadels.
Glühwein in de middeleeuwen
Fast forward naar de middeleeuwen, waarin wijn drinken écht beter was voor je gezondheid. Je moet je indenken dat water erg verontreinigd was, dus je zat veilig met bier en wijn. Tel daarbij op dat de mensen in de middeleeuwen net zo geloofden in de kracht van kruiden als de Egyptenaren en voila: gekruide wijn werd gemaakt.
Lees verder onder de afbeelding >
Bij glühwein denk je misschien aan de warme gloed die je ervan krijgt, maar daar komt de naam niet vandaan. Ooit gebruikten de makers hete ijzers om de wijn te warmen. De oudste bekende glühweinbokaal was naar verluid van graaf Johann IV van Katzenelnbogen, een zilveren beker met goud die gedateerd wordt rond 1420.
In een kookboek van de Brit Thomas Dawson uit 1595 had een recept dat verdacht veel op glühwein lijkt. ‘Neem een gallon (bijna 4 liter) witte wijn, twee pond suiker, gemalen kaneel, gember, lange peper, folie en kruidnagel en stop dat een dag in een aarden pot. Zeef twee keer of meer naar wens en drink’, schrijft hij. De oorsprong van de mulled wine gaat in ieder geval terug naar 1618 volgens woordenboek Merriam-Webster. Toen werd het werkwoord “mull” gebruikt dat betekende “verhitten, zoeten en op smaak brengen met kruiden”.
In 1609 werd glödgat vin, glögg dus, voor het eerst genoemd in Zweedse geschriften. Naar verluid was de Zweedse koning Gustaaf I dol op gezoete wijn met kruiden. En dat kan zomaar iets te maken hebben met de slechte kwaliteit van de wijn die tijdens de import lang onderweg was.
Hoe glühwein een kersttraditie werd
Maar hoe werd dit winterse warme drankje synoniem voor kerst? Daarvoor lijken meerdere redenen te zijn. Een daarvan heeft te maken met een ándere kerstklassieker: het verhaal A Christmas Carol van Charles Dickens. Aan het einde van het verhaal vertelt hoofdpersoon Scrooge tegen zijn werknemer Bon Crachit: ‘we zullen jouw zaken deze middag bespreken, onder het genot van een kerstschaal Smoking Bishop, Bob!’ Het oudste recept van dit drankje, in een boek uit 1829 van Dick Humelbergius Secundus, gaat uit van citroen, kruidnagel, kaneel, foelie, allspice, gember, water, suiker en port.
Lees verder onder de afbeelding >
Ook in Zweden werd in de negentiende eeuw de connectie tussen glögg en kerst gemaakt. Advertenties uit 1894 en daarna verleiden klanten om in het hele winterseizoen naar de wijk Skansen in Stockholm te komen voor wafels en glögg. En elke wijnhandelaar in het land had toen hun eigen recept, die ze verkochten in unieke flessen met vaak de beeltenis van de kerstman. Een krantenartikel uit 1907 meldt dat glögg doorgaans acht tot tien dagen voor kerst te vinden is in cafés in Stockholm. Waarom het zo populair was? Omdat het blijkbaar gezien werd als een prima drankje om voor het middaguur te drinken.
Ik kan het niet laten om toch ook even aandacht te geven aan de Nederlandse variant: bisschopswijn. Die refereert nu misschien dan wel naar Sinterklaas, maar is in de basis hetzelfde als glühwein, glögg en mulled wine. Waar bisschopswijn precies zijn roots van heeft is niet helemaal duidelijk, al kent Duitsland de soortgelijke drank Bischof. Die serveerden ze zelfs in een aardewerken schaal. In Nederlandse kranten kom ik de term bisschopswijn voor het eerst in advertenties uit 1875 rondom Sinterklaas tegen. En de link met smoking bishop is snel gemaakt, waardoor het cirkeltje toch weer rond is.
Lees verder onder de foto >
Wat leuk om zo te duiken in de geschiedenis van glühwein! Ik wist niet dat gekruide wijn al ruim 3000 jaar oud is en hoe dit het ultieme kerstdrankje is geworden, maar een ding weet ik wel: ik geniet nu extra veel van mijn glas glühwein! Wist jij dit?
Liefs, José
Bronnen: Vivino, VinePair, Norwegian American, Swedish Spoon, Wikipedia, Stuttgart Citizen
Foto’s: Alisa Anton, Store norske leksikon, John Leech in A Christmas Carol via Wikipedia, Concord